İsrail’de başbakanlık koltuğuna Binyamin Netanahu’nun oturmasının akabinde ülkede sular durulmuyor.
Tartışmalı yargı ıslahatı ve Filistinlilere yönelik saldırgan hal, Tel Aviv’de huzursuzluğa neden oldu.
Netanyah’nun siyasetleri İsrail’i karıştırdı
Haftalar boyunca cadde ve sokakları dolduran İsrailliler, Netanyahu’nun izlediği siyasetlere reaksiyon gösterdi.
Eski Başbakan ve muhalefetteki Yesh Atid’in (Gelecek Var) başkanı Yair Lapid, şovlarda yaşanan şiddet olayları sonrası “Ülke iç savaşa sürüklenebilir.” uyarısı yaptı.
5 krizle karşılaştı
Netanyahu hükümeti, misyonda bulunduğu yaklaşık 3,5 ayda başta tartışmalı yargı ıslahatı ve onun yol açtığı kitlesel protestolar olmak üzere 5 farklı krizle karşı karşıya kaldı.
ABD Lideri Joe Biden’ın Netanyahu ile yakın gelecekte görüşmeyeceğini açıklaması, çok sağcı Ulusal Güvenlik Bakanı Itamar Ben-Gvir ile Maliye Bakanı Bezalel Smotrich’in Filistinlilere yönelik aşırılık yanlısı tavırları ve bunun sonucunda İsrail’in Arap ülkeleriyle olağanlaşmayı sürdürme umutlarının azalması hükümetin yaşadığı krizler ortasında.
İsrail’in caydırıcılık siyasetine gölge düştü
İsrail polisi ile Yahudi yerleşimcilerin ramazan ayında Mescid-i Aksa’ya baskın düzenleyerek ibadet eden Müslümanlara saldırması alandaki durumu kötüleştirirken, Netanyahu’nun iki devletli tahlil ve Filistin topraklarında yerleşim ünitesi inşası üzere hususlarda Avrupa Birliği (AB) ile anlaşamaması, memleketler arası alanda İsrail hükümetinin yaşadığı zorluklar olarak öne çıktı.
Netanyahu’nun, İran’ın nükleer belgesinde ilerleme kaydedememesinin yanı sıra İsrailli yedek subayların yargı ıslahatının ilerlemesi durumunda misyon bırakma uyarısı İsrail’in “caydırıcılık politikasına” gölge düşürdü.
Netanyahu iğneyi de çuvaldızı da muhalefete batırıyor
Netanyahu ise bütün bunlar karşısında evvelki hükümete liderlik eden İsrail muhalefetini suçlamayı tercih etti.
İsrail Başbakanı, ülkeye yönelik roket taarruzları ve Filistinlilerin hareketlerine ait pazartesi günü yaptığı ulusa sesleniş konuşmasında eski hükümeti gaye aldı.
Netanyahu, “Ülkemiz taarruz altında ve bu artık başlamadı. Geçen yıl Hamursuz Bayramı’nda, Tapınak Dağı’nda (Yahudilerin Mescid-i Aksa’ya verdikleri isim) benzeri provokasyonlar oldu.” diye konuştu.
“Sorunları nihayetinde çözeceğiz”
Önceki hükümet devrinde “terör saldırılarının” iki katına çıktığını savunan Netanyahu, “caydırıcılığı tekrar sağlayacaklarını ve biraz vakit alsa da kendilerine kalan bu sıkıntıları nihayetinde çözeceklerini” söyledi.
Önceki hükümeti suçladı
Netanyahu, İsrail’in geçen yıl Lübnan ile imzaladığı deniz hududu mutabakatına ait ise şunları söyledi:
Önceki hükümet, Hizbullah ile karşılığında hiçbir şey almaksızın, devlet topraklarını ve gaz rezervlerini düşmana teslim ettiği bir mutabakat imzaladı ve bu teslimiyet muahedesinin, terör örgütüyle çatışmayı uzak tutacağını söyledi.
Ama tam da uyardığımız üzere oldu, tersine ataklar arttı ve caydırıcılık ziyan gördü.
Netanyahu, berbatlaşan durumdan muhalefeti sorumlu tuttuğu konuşmasında, “Artık bizim vaktimiz, bizim sorumluluğumuz. Beni tanıyorsunuz, fikirsizce hareket etmem. Daha evvel de yaptığımız üzere düşmanlarımızı yeneceğiz.” sözlerini kullandı.
İsrail’de 29 Aralık 2022’de misyona başlayan Netanyahu hükümetinin bu kısa müddette karşılaştığı 5 kriz şöyle:
Yargı ıslahatı sonucunda yaşanan iç kriz ve kitlesel gösteriler
Netanyahu hükümetinin yargı reformuyla İsrail Yüksek Mahkemesinin yetkisini azaltmaya yönelmesi ülkede 14 hafta evvel başlayan ve ne vakit sona ereceği aşikâr olmayan kitlesel şovların fitilini ateşledi.
Yüz binlerce İsraillinin katıldığı protestolarda, yatırımların ülkeden çekileceği ve iç savaş dehşetiyle yedek subayların vazifelerini yerine getirmeyi reddettiği ihtarları yapıldı.
Şiddetli sokak protestoları ve devlet kurumlarındaki muhalefet Netanyahu’ya geri adım attırdı.
Netanyahu, liderlik ettiği koalisyonun çoğunluğu oluşturduğu İsrail Meclisinde, 5-13 Nisan’da Musevilerin kutladığı Hamursuz Bayramı sonuna kadar yargı ıslahatını ertelediğini duyurdu ve Cumhurbaşkanı Isaac Herzog’un konut sahipliğinde muhalefetle müzakerelere yeşil ışık yaktı.
Buna rağmen Netanyahu’nun yargı reformundan çabucak vazgeçmeye niyetli olmadığını düşünen muhalefet, müzakerelerin gölgesinde geniş çaplı şovlara devam ediyor.
Hükümet ve muhalefetin uzlaşmaya varamaması durumunda ülkede anayasal bir krizin patlak vermesinden telaş ediliyor.
Güvenlik krizi
İsrail Hava Kuvvetleri’nin yanı sıra özel kuvvetler ve istihbaratta misyonlu yüzlerce yedek subayın, Yüksek Mahkeme’nin zayıflatılması halinde misyonlarını bırakacakları ikazıyla yeni bir kriz doğdu.
Hava Kuvvetleri’nin operasyonel karargahında denetim, komuta, planlama ve istihbarat üzere kıymetli roller üstlendiği tabir edilen 100’ü aşkın yedek asker, 23 Mart’ta, yargı düzenlemesini protesto hedefiyle başlatılan boykota katıldığını açıkladı.
Ülkede yedek subayların yargı ıslahatına karşı bu atılımıyla İsrail ordusu da kendini birinci defa iç siyasetin içinde buldu.
Güvenlik yetkilileri ve uzmanlar, daha evvel gibisi yaşanmayan bu gelişmenin, İsrail’in “caydırıcı gücüne” olumsuz tesirinin olduğunu ve yakın vakitte yapılacak rastgele bir askeri planı etkilediğini söz ediyor.
İsrailli analistler, bu gelişmelerin, Netanyahu’nun siyasi ve güvenlik ataklarını, İran nükleer evrakı problemine ağırlaştırmasına da mani olduğunu düşünüyor.
İsrail ile ABD ortasında esen soğuk rüzgarlar
İsrail’de kitlesel şovlara yol açan “yargı reformu”, Netanyahu ile ABD Lideri Biden ortasındaki uyuşmazlığı da gözler önüne serdi.
Biden’ın, Netanyahu’nun Beyaz Saray’a davet edilip edilmeyeceği sorusuna “Hayır, yakın vakitte değil” karşılığını vermesiyle, Washington ve Tel Aviv ortasında esen soğuk rüzgarlar gün yüzüne çıktı.
İsrail’de bir hükümet kurulduktan kısa mühlet sonra başbakanı Beyaz Saray’a davet etmek, ABD liderlerinin sıklıkla yaptığı bir şeydi. Lakin Biden, İsrail hükümetinin kurulduğu birinci haftalarında Netanyahu’ya rastgele bir davet göndermedi.
Biden ile Netanyahu ortasında yapılan telefon görüşmelerinde yakın vakitte görüşme olacağı bilgisi verildi, lakin bu görüşme varsayım edilen vakitte gerçekleşmedi.
Nitekim Washington, Netanyahu’nun, yasa dışı yerleşim üniteleri ve İsrail-Filistin ortasındaki iki devletli tahlile ait izlediği siyasetten ve tartışmalı yargı reformundan duyduğu rahatsızlığı açıkça lisana getirdi.
Filistin topraklarında artan gerilim
Filistinlilere yönelik ırkçı aksiyon ve telaffuzlarıyla tanınan, Yahudi yerleşimlerin destekçisi çok sağcı bakanlar Smotrich ve Ben-Gvir’in, Netanyahu’nun 2022 sonunda kurduğu koalisyon hükümetinde misyon almasıyla işgal altındaki Filistin topraklarındaki tansiyon tırmandı.
Ancak Netanyahu’nun, Ulusal Güvenlik Bakanı Ben-Gvir başkanlığındaki Yahudi Gücü Partisine ve Maliye Bakanı Smotrich liderliğindeki Dini Siyonizm Partisine gereksinimi olduğu biliniyor.
Bu partilerin ayrılması ve hükümetin düşmesi durumunda Netanyahu’nun rüşvet, yolsuzluk ve misyonu berbata kullanma suçlamalarıyla yargılanmasının yolu açılabilir.
Filistinlilere karşı izlenen sert siyasetler sonucunda bölgede tansiyon yükselirken, İsrail’in 2020’de Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Sudan ve Fas’la imzaladığı ve daha sonra öteki Arap ülkeleriyle genişletmek istediği olağanlaşma mutabakatı planları da akamete uğradı.
İki yılı aşkın mühlet evvel İsrail’le ilgilerini olağanlaştıran bu ülkeler de Mescid-i Aksa ihlalleri başta olmak üzere Tel Aviv’in Filistinlilere yönelik siyasetleri nedeniyle birçok defa Netanyahu hükümetini kınayan açıklamalar yaptı.
Avrupa Birliği’nin İsrail’le “yerleşim” anlaşmazlığı
İsrail hükümeti, işgal altındaki Doğu Kudüs ve Batı Şeria’daki milletlerarası hukuka karşıt Yahudi yerleşim ünitelerine karşı çıkan AB ile ilgilerinde de sorun yaşıyor.
İsrail, mart ayında, AB’den, “ülkenin iç uyuşmazlıklara müdahale etmemesini” istemiş, AB ise İsrail’in iç işlerine müdahale edildiği suçlamasını reddetmişti.
Bu ihtilaf, İsrail’in Filistin topraklarındaki yasa dışı yerleşim faaliyetleri ve işgal altındaki Kudüs başta olmak üzere Batı Şeria’da Filistinlilere ilişkin meskenlerin yıkılması ve tahliye edilmesi tarafında izlediği siyasetle ilgili taraflar ortasında aslında var olan mevcut uyuşmazlığı büyüttü.
İsrail’de iç savaş ihtimali
Öte yandan, İsrail Demokrasi Enstitüsü tarafından geçen ay yürütülen araştırma sonucuna nazaran, ülkede şiddetli bir iç savaş çıkma mümkünlüğünün kuvvetle olası olduğunu düşünenlerin sayısında artış var.
Ancak çoğunluk hala bunun pek mümkün olmadığına inanıyor. Sol kesimde, “iç savaş ihtimali yüksek” diyenlerin oranı merkez ve sağa nazaran daha fazla.
Araştırmaya nazaran iştirakçilerin yaklaşık yarısı, Netanyahu’nun “yargı reformuna” karşı düzenlenen şovlara takviye veriyor.
Maliye Bakanı Smotrich’in “Filistin halkı diye bir şey yoktur” açıklamasına sol ve merkezin çoğunluğu katılmazken sağda ise yalnızca azınlık bir kesim buna itiraz ediyor.
İsrail’in tartışmalı yargı reformuyla ilgili ABD’nin bakış açısını göz önüne alıp almaması gerektiği konusunda da İsrail kamuoyu yeniden ikiye bölünmüş durumda.